تغییر موازنه قوا؛ هراس واشنگتن از لغو تحریم تسلیحاتی علیه ایران

به گزارش راهبرد معاصر؛ در طی هفته های گذشته، مقامات سیاسی و دیپلماتیک ایالات متحده آمریکا، تلاشی گسترده ای را برای جنجال آفرینی در خصوص لغو تحریم های تسلیحاتی شورای امنیت سازمان ملل متحد علیه ایران به راه انداخته اند. روزنامه نیویورک تایمز ۲۶ آوریل/ ۷ اردیبهشت در گزارشی خبر داد که به‌رغم خروج ایالات متحده آمریکا از برجام، مایک پمپئو، وزیر امور خارجه این کشور همراه با تیمی در حال تدوین متنی حقوقی است که بر اساس آن آمریکا تلاش دارد کماکان خود را به عنوان یکی از طرف‌های برجام مطرح کرده و مانع از پایان یافتن تحریم‌های تسلیحاتی شورای امنیت سازمان ملل در ۱۸ اکتبر/ ۲۷ مهر شود. این در حالی است که به موازات این تلاش های مایک پمپئو، دیگر مقام‌های دولت دونالد ترامپ نیز در روزهای اخیر توزیع پیش‌نویس قطعنامه جدیدی را در شورای امنیت شروع کرده‌اند که صادرات تسلیحات را به ایران ممنوع می‌کند.

مایک پمپئو وزیر خارجه آمریکا در کنفرانس مطبوعاتی که روز چهارشنبه ۱۰ اردیبهشت (۲۹ آوریل) برگزار کرد با تأکید گفت: «ما اجازه نخواهیم داد. ما در همکاری با شورای امنیت سازمان ملل خواهیم کوشید ممنوعیت خرید تسلیحات (از سوی ایران) را گسترش دهیم. اگر نتوانیم کسی را برای این کار متقاعد کنیم، آنگاه همه امکانات را بررسی خواهیم کرد که چگونه می‌توان این کار را عملی ساخت.» اما اهداف واشنگتن از این همه تلاش سیاسی و دیپلماتیک برای تمدید تحریم های تسلیحاتی ایران چیست؟ چرا تمدید تحریم های تسلیحاتی شورای امنیت سازمان ملل علیه جمهوری اسلامی ایران برای دولت ترامپ مهم می باشد؟

الف) بازشدن فضای مناسبات جهانی برای گسترش تقویت توان نظامی ایران

دکتر احمد نقیب زاده  استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران بر این عقیده است بسیاری از کشورهای جهان، حتی روسیه و چین در جایگاه متحدین ایران، ذیل تداوم تحریم های تسلیحاتی کشور تا ۱۸ اکتبر/ ۲۷ مهر قادر به فروش سلاح به ما نیستند. اما بعد از انقضای این تحریم ها هر کشوری به راحتی می تواند مجوز انعقاد قرار داد تسلیحاتی با ایران را داشته باشد بدون اینکه قوانین را نقض کرده باشد. لذا به هر میزان این فضای بسته تعامل نظامی با ایران بعد از ۱۸ اکتبر/ ۲۷ مهر شکسته شود قطعاً توان و قدرت نظامی تهران افزایش پیدا خواهد کرد و این مسئله در ادامه می تواند نفوذ پررنگ تر ایران در منطقه غرب آسیا را به همراه داشته باشد. افزایش نفوذ ایران در خاورمیانه نیز به معنای تحت الشعاع قرار گرفتن امنیت اسرائیل خواهد بود. از این رو است که آمریکایی‌ها به شدت از پایان یافتن تحریم های تسلیحاتی ایران بعد از ۱۸ اکتبر/ ۲۷ مهر نگران هستند، چون با پایان تحریم های تسلیحاتی دست ایران بیش از پیش باز می شود. لذا ایالات متحده آمریکا برای کاهش نفوذ جمهوری اسلامی ایران در خاورمیانه و نیز افزایش امنیت اسرائیل تلاشی جدی را به کار بسته است تا مانع از پایان یافتن تحریم تسلیحاتی ایران شود.

دکتر غلام رضا کریمی استاد روابط بین الملل دانشگاه خوارزمی درباره تأثیر لغو تحریم‌های تسلیحاتی ایران بر افزایش نفوذ منطقه‌ای ایران گفت: « ایران اگر بخواهد ارتباطاتی با برخی گروه‌ها در منطقه داشته باشد محدودیتی ندارد و معطل لغو تحریم‌های تسلیحاتی نیست. اما چون به لحاظ حقوق بین‌الملل و قطعنامه شورای امنیت ایران اجازه خرید و فروش تسلیحات را به سایر کشورهای دنیا پیدا می‌کند و از طرفی ایران توانایی تولید بخشی از سلاح‌های نظامی را نیز پیدا کرده و این امر می‌تواند موازنه قدرت را در منطقه به هم بزند.»

ب) انحراف توجهات افکار داخلی مردم آمریکا

یکی دیگر از دلایل اصلی دولت ترامپ برای فضاسازی رسانه ای و جنجال آفرینی روانی انحراف توجهات افکار داخلی مردم آمریکا از سومدیریت و ناکارامدی رویکرد دولت ترامپ در برخورد با اپیدمی کروناویروس می باشد. دولت ترامپ اکنون در عرصه داخلی خود به دلیل سومدیریت گسترده و شرایط وحشتناک بهداشت و درمان در این کشور باعث شده که در عرصه کنترل این بیماری و تاثیر آن بر اقتصاد کاملا ناتوان عمل کند. بنابراین همین مسئله می تواند در ماه های منتهی به انتخابات دستاویزی برای تحت الشعاع قرار دادن کارنامه دولت ترامپ در سایر حوزه ها شود و زمینه کاهش محبوبیت و شکست وی را در انتخابات فراهم کند. از جمله اقداماتی نسنجیده و اشتباه دولت ترامپ می توان به تزریق مواد ضدعفونی کننده برای بهبود بیماری کرونا اشاره کرد که باعث انتقادات و اعتراضات گسترده جامعه آمریکا را فراهم ساخت. رویکرد قلدری آمریکا برای سرپوش گذاشتن به ضعف داخلی خود در مقابله با بحران شیوع ویروس کرونا در داخل این کشور به نحوی واضح و روشن بود که ابولفضل شکارچی سخنگوی نیروهای مسلح ایران نیز به این مساله واکنش نشان داد و گفت: بهتر است آمریکایی ها به جای آنکه قلدری کنند، تمرکز خود را بر روی نیروها و مردمشان بگذارند که به ویروس کرونا مبتلا شده اند و آن ها را نجات دهند.

آیا امریکا می تواند به مکانیزم ماشه متوسل شود؟

دکتر احمد نقیب زاده در این مورد اظهار داشت: « زمانی که دونالد ترامپ ۱۸ اردیبهشت‌ماه سال ۱۳۹۷ به طور رسمی فرمان خروج آمریکا از توافق هسته‌ای را امضا کرد به صورت اتوماتیک از منظر حقوق بین الملل از تمامی حقوق این معاهده نیز محروم شد. پس واشنگتن نمی تواند به صورت دلبخواه انتخاب ‌کند که برای پیشبرد اهداف و منافعش بخشی از توافق برجام هست یا نه! ... پس هیچ مبنای حقوقی برای طرح آمریکا در خصوص این که ایالات متحده هنوز جزئی از برجام است، وجود ندارد.»

دکتر غلام رضا کریمی در اظهاراتی گفت: « این اقدام آمریکا نه از منظر آلمان، انگلیس و فرانسه و نه از منظر روسیه و چین قابل پذیرش نیست. در واقع آنچه الان پمپئو و ترامپ پیگیری می‌کنند از منظر حقوق بین‌الملل نیست، بلکه آنها از منظر سیاست بین‌الملل به دنبال اعمال فشار هستند. زیرا منافع آمریکا، رژیم صهیونیستی و متحدانش در منطقه در پرتو لغو تحریم تسلیحاتی ایران به خطر افتاده و آمریکایی‌ها درصددند که منافع خود و متحدان‌شان را به هر نحو ممکن تأمین کنند.» وی یادآور شد: « علت این جوسازی و فشار رسانه‌ای و کنشی نیز که در روابط بین‌الملل به کار گرفته‌اند این است که می‌دانند به لحاظ حقوق بین‌الملل نمی‌توانند تحریم‌هایی را که در مهرماه لغو می‌شود مجدداً برگردانند. بنابراین در حال فعالیت‌هایی در عرصه روابط بین‌الملل هستند که وقتی این تحریم‌ها در مهرماه لغو شد هیچ کشوری جرئت نکند سلاح و تجهیزات نظامی به ایران بفروشد.»

در مجموع اگر ایالات متحده آمریکا عضو برجام بود این حق را داشت که به عنوان یکی از اعضای توافق هسته‌ای از اهرم در نظر گرفته شده در قطعنامه ۲۲۳۱ و کشاندن آن به شورای امنیت سازمان ملل استفاده کند و یک مانور دیپلماتیک و حقوقی را در این خصوص داشته باشد. چون در این صورت آمریکا می‌توانست از نظر حقوقی و قانونی در شورای امنیت شرایط را برای استفاده از مکانیسم ماشه فراهم کند. اما زمانی که دونالد ترامپ رسماً از برجام خارج شده، آمریکا را از تمام حقوق مندرج در توافق هسته‌ای و نیز در قطعنامه ۲۲۳۱ محروم کرده است. لذا از نظر حقوقی آمریکا هیچ گونه توجیهی برای استفاده از قطعنامه ۲۲۳۱ در تداوم تحریم های تسلیحاتی ندارد.

جوزف بورل با رد ادعاهای آمریکا گفته این کشور در هیچ یک از جلسات مرتبط با برجام(پس از خروجش از این توافق)، شرکت نداشته حال چگونه استدلال می کند که می خواهد از مزایای آن بهره برد. علی واعظ عضو گروه بحران بین المللی می گوید: آنچه آمریکا در شرایط کنونی مطرح می کند، بیش از آنکه مساله ای حقوقی باشد، مساله ای سیاسی است. پروفسور مارک لیتواک مدیر مرکز مطالعات ایرانی در دانشگاه تل آویو می گوید: با احترام تمام به آمریکایی ها باید بگویم، این بی معنی است که شما از توافقی مثل برجام عقب نشینی کنید و سپس در موضع گیری بگویید همچنان عضو شرکت کننده در آن هستید.

آیا با لغو تحریم های تسلیحاتی زمینه فروش تسلیحات به ایران فراهم خواهد شد؟

موافقین: یک عده ای از تحلیلگران و صاحب نظران مسائل روابط بین الملل بر این عقیده هستند که ایالات متحده آمریکا نمی تواند بعد از لغو تحریم های تسلیحاتی شورای امنیت سازمان ملل مانع توافق نامه های تسلیحاتی بین ایران و سایر کشورها شود. در این راستا محمد جواد جمالی نائب رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی بر این عقیده است:« یکجانبه گرایی ایالات متحده و تلاش برای فشار به دیگر کشورها برای عدم همراهی با ایران در فروش و صادرات تسلیحات و تجهیزات نظامی و امنیتی جایی ندارد، کما این که روسیه در قبال مسئله سوریه نیز با ایران همراهی کرد و به موازات آن ما شاهدیم کشوری مانند ترکیه و حتی عراق به دنبال عقد قراردادهای تسلیحاتی گسترده و جدی با کشور روسیه برای خرید سامانه‌های دفاعی موشکی اس- ۳۰۰، اس- ۴۰۰ و اس- ۵۰۰ هستند. حتی کار به جایی رسیده که ترکیه در سایه فشار آمریکا برای عدم خرید تسلیحاتی از روسیه قید پرونده همکاری با آمریکا در تولید جنگنده های اف- ۳۵ و خرید آن را از ایالات متحده زده است. پس می بینید که ایران به راحتی می تواند بعد از پایان یافتن این تحریم های تسلیحاتی، قراردادهایی را با دیگر کشورها برای خرید تسلیحات مد نظر خود ببندد. از طرف دیگر طی سال‌های اخیر یک ارتباط معنادار و همسوی پررنگی میان ایران، روسیه، چین و هند شکل گرفته و این مسئله در حوزه توان نظامی و امنیتی نیز تعمیم پیدا کرده است. پس ایران در سایه تداوم همکاری با همین محور می تواند قراردادهای تسلیحاتی خود را منعقد کند.»

مخالفین: ازسوی دیگر عده ای از تحلیلگران مسائل روابط بین الملل بر این عقیده هستند که حتی اگر تحریم های تسلیحاتی علیه ایران لغو شوند هیچ گونه تاثیر عمده ای بر تجارت تسلیحاتی ایران نخواهد گذاشت و به تعبیر دیگر تحریم های یکجانبه آمریکا مانع فروش تسلیحات به ایران خواهد شد. در این راستا الی گران مایه در یادداشتی در شورای روابط خارجی اروپا بر این عقیده است تاثیرعملی لغو تحریم های تسلیحات متعارف سازمان ملل به خودی خود بسیار پایین خواهد بود. بنابراین این غیرواقع گرایانه است که به این فکر برسیم در صورت لغو تحریم های تسلیحاتی( با توجه به محدودیت دسترسی ایران به پلت فرم های مالی جهانی به دلیل تحریم های یکجانبه) ایران به خرید تسلیحات گسترده و جدید اقدام خواهد کرد. با تشدید شیوع کووید 19 ،تحریم های یکجانبه آمریکا در مسدودسازی دسترسی ایران به کانال پرداخت( حتی برای کالاهای بشردوستانه که معاف می باشد) نقش بزرگی ایفا می کند. بنابراین بسیار بعید است که ایران بتواند مقادیر زیادی تسلیحات از روسیه و چین خریداری کند.

نتیجه گیری

جنجال آفرینی های چند هفته اخیر مایک پمپئو و دیگر مقامات کاخ سفید در کنار هراس از تقویت قدرت نظامی ایران و تلاش برای به شکست کشاندن رقیب دموکرات خود؛ بخشی از یک جنگ روانی است تا بتواند بخشی از ناکارآمدی های خود در مواجهه با ویروس کرونا و همچنین سیل انتقادات به دولت دونالد ترامپ را به حاشیه بکشانند. در این راستا کاخ سفید سعی دارد با بزرگ نمایی مسائل بعد از پایان یافتن تحریم های تسلیحاتی ایران، شرایط را به گونه‌ای جلوه دهد که تهران می‌تواند با دستیابی به تسلیحات دیگر کشورها باعث افزایش ناامنی در منطقه غرب آسیا و حتی کل جهان شود و تهدیدات جدی را برای آنان فراهم کند. اما نکته بسیار مهمی که نباید فراموش کرد این است که توان تسلیحاتی و موشکی ایران، چه با وجود این تحریم ها و چه با پایان یافتن این تحریم ها به راه خود ادامه خواهد داد؛ چون صنعت دفاعی کشور جز صنایعی است که در کشور بومی شده است و تقریبا و تحقیقا مستقل از سایر کشورها به توسعه ادامه می دهد.